''Başka şeyler anne, başka şeyler...''
“BAŞKA ŞEYLER” ÜZERİNE
Yaşayan Tiyatro Özgün Metni
A)Temmuz Çalışmaları
Bu seneki yaz eğitim çalışmalarının, sinopsisli doğaçlama bölümünde grup ikiye bölünerek , kendilerine verilen sinopsis cümleleri üzerinde çalışmalarına başladılar. “Başka Şeyler” oyununa kaynaklık eden “Bir kadın, töre baskısı yüzünden tecavüzcüsüyle evlenmek zorunda kalır” cümlesi, üzerinde çalışan grup tarafından (Gülşah Avcı, Bilge Bal, Hakan Sezerel, Gülşen Süzen, Ebru Öğrekçi, Erhan Çene) “Toplum baskısı yüzünden tecavüzcüsüyle evlenmek zorunda kalır.”olarak değiştirildi. Cümlenin bu şekilde değiştirilme sebebi, günümüz toplumunda kadına yönelik baskı, şiddet ve tacizin yalnızca kırsal kesimde yaşayan ailelerde değil, “modern” aile yapısında da görülmesiydi.
Sinopsisin temel dramaturjik yönelimi, tecavüz olayını gerçekleştiren kişi kadar, toplumun da kadına yönelik şiddet ve baskıyı her gün yeniden ürettiğine ve tecavüz sonrası evliliklerin kadın açısından tek ve kaçınılmaz yol olarak görülmesine dikkati çekmekti.
Sahnelerin masa başında tasarlanması esnasında öncelikle; bir düğün sürecinin dayattığı, evlilik olgusunun biçimlendirilmesine çalışıldı. Kısaca açıklayacak olursak; tecavüze uğrayan kadının, ailesine tecavüze uğradığını söyleyememesinin ve tecavüzcüyü deşifre etmemesinin nedenlerinden biri de, o kişiyle nişanlı olmasıdır. Nişanın kültürel ve ekonomik temaları;
-
Toplumda nişanlısından ayrılan kıza “kötü” gözle bakılması,
-
Düğün için yapılan masraflar
-
Nişanlının statüsü; nişanlının tecavüzünün mazur görülebilecek olması, ya da “tecavüz” olarak algılanmaması.
Bu temalar ailenin ideolojik referanslarıyla tam olarak eşleştiğinden, kadın için evlenmek ya da çıkışsızlık dışında seçenek bırakmamaktadır.
Kızın ailesi ne köylü ne de modern olabilen “sıradan bir Türk ailesi” olarak tasarlandı. Bunun nedeni, sözünü ettiğimiz şiddet ve türevlerinin yanı başımızda olduğuna dikkati çekmek, muhafazakar değerlerin bu tip eğilimlerden korunma konusundaki iddiasının da çürütülmek istenmesiydi.
Tecavüzcünün oyun boyunca görünmeme sebebi ise, seyircide tecavüzcüyü lanetleme dışında tutumlar yaratabilmek, bu kişinin aramızdan herhangi bir kişi olabileceğine ve sadece sözü edilen bir kişi olmasının daha çarpıcı olabileceğinin düşünülmesiydi. Böylece, sahnelemede hikayenin kızın yaşadığı öznel bir durum olmaktan kurtarılabileceği tahmin ediliyordu.
Sahneleme
Sahne geçişleri pratik çözümler düşünülerek gerçekleştirildi. Sadece tek lokal ışık kullanılarak, sahneler birbirine eklendi(ev- kına gecesi- düğün). Bunun amacı, düğün olayının kadın açısından bir “oldu bittiye” getirilmesi temasının güçlendirmek istenmesiydi. Sahnelerin kritik jestlerinin çıkması için genel olarak (temanın da itici gücü olarak) gergin esler kullanıldı. Ailenin, Neval gelmeden önceki bölümü, misafir episodu, kına ve düğün sahnelerindeki ritimle , Neval’in eylemlerinin arasındaki ritim arasında bir karşıtlık oluşturulmaya çalışılarak, tecavüz olayının yarattığı yıkımın psikolojik ve fiziksel etkilerinin vurgulanması amacı güdüldü. Doğaçlama çalışması, yaz eğitim çalışmalarının sonunda, 13 Ağustos’ta sergilendi.
B) Eylül Dönemi
Temmuz çalışmaları sonunda yapılan değerlendirme toplantısında genel görüş, doğaçlama çalışmalarında hedeflerin tutturulduğu yönündeydi. Bu toplantı sonucunda, sene başında yeni üyelere yönelik olarak oynanması planlanan geçen senenin prodüksiyonu “Savaş Baba” yerine, bu doğaçlamalardan şekillenen bir oyunun sergilenmesi kararı alındı. İleride kendi oyununu yazmayı hedefleyen bir topluluk için bu ilk deneme, seyirci tepkilerini ölçmek açısından da önemli bir birikim sağlayabilirdi.Eylül ayı çalışmaları başlamadan önce, doğaçlamadan çıkan metin üzerinde masa başı tartışmaları yürütüldü. Bu tartışmalardan, metnin geliştirilebilir bir metin olduğu fakat; seyircide oluşan etkinin, kadına üzülmekle kaldığını ve arka planda oluşturulmaya çalışılan toplumsal bağların yeterince vurgulanamadığı yönündeydi. Bunun üzerine yapılan okumalarla oyununun dramaturjisinin bir bilinçlilik eleştirisine kaydırılması kararı alındı.
İlk olarak bu bilinçlilik eleştirisi, kendilerini yaşamın “gerçek”lerinden yalıtarak “kötü şeyler” den korunacaklarını düşünen ailenin eleştirisi, yani bir muhafazakar değerler eleştirisi olarak düşünüldü.
Bunun dışında, yaşadığı olayın etkisiyle gerçek bilinçliliğe ulaşmaya başlayan kızın bilinçliğinin sorgulanması da düşünüldü.
Bu iki bilinçliliğin bileşimi ya da çakışmasıyla, son sahnede, gerdek odasında kızın kararsız, belirsizliğini vurgulayan beklemesiyle, seyirci “kızın ne yapacağı veya bir şeyleri gerçekleştirip/ gerçekleştiremeyeceği sorusuna itilebilir mi?” sorusuna yanıt arandı.
Kızın radikal bir keşif noktasına gelmesi için; -“geleneksel değerler beni tek başına şiddet ve tecavüzden korumaz.”- önceden ailesinin değerleriyle özdeşleştiği ve bunun oyun sonunda kırıldığı bir yol tasarlamak amacıyla, varolan sahneleri önüne bir ön sahne doğaçlanması kararına varıldı.
Müzik
“Başka Şeyler” prodüksiyonunda Grup Katreyle ortaklaşa bir çalışma yürütüldü. Bu çalışmada müzik kullanımını tasarlanması anlamında Grup Katre'yle ortaklaşa fikir yürütüldü ve grubun müzisyenleri oyuncu olarak da sahne aldıkları oyununu müziklerini canlı olarak icra ettiler.
Müzik sahneler arası geçişleri sağladığı gibi, dramaturjinin seyirciye aktarılmasında da önemli bir araç olarak kullanılmaya çalışıldı. Örneğin; düğün sahnesinde çalan oyun havasının deforme olmasıyla toplumsal maskelerin düşmesi, ışığın ve yabancılaştırma efektinin yardımıyla, seyircinin olayın müdahale edilebilirliğine dair bir düşünce oluşturması amacıyla kullanıldı. Oyunun sonundaki davul sesi ise, seyircinin kızın durumuna yoğunlaşmasını engellemek için kullanıldı
Seyirci
Oyun, 3 Ekim 2005 tarihinde Salon 2003’ de çoğunluğu yeni üyelerden oluşan toplam 150 kişiye ulaştı. Her haliyle bir ilk oyun olma özeliğini taşıyan “Başka Şeyler” prodüksiyonu, seyirciden genelde olumlu yönde eleştiriler alsa da, oyundan sonra yapılan değerlendirmelerde, kızın aile değerleriyle özdeşleştiğini belirtmek amacıyla konulan ilk sahnenin oyunla ilgisinin anlaşılamadığı ve yazın konuşulanlar üzerinden oyunda yapılmaya çalışılan değişikliklerin hedefine –tam anlamıyla- ulaşamadığı görüldü.
C) ARALIK DÖNEMİ
Aralık döneminde ise sahneleme ve metinle ilgili, varolan problemlerin giderilmesine yönelik yeniden bir değerlendirmeye gidildi.
Bu değerlendirme sonucunda, kızın bu olay öncesi aile değerleriyle özdeşleştiğini belirtmek amacıyla konulan ilk sahnenin oyunla ilgisinin anlaşılamaması sorununu gidermek amacıyla oyunun bir flasch – back olarak tasarlanması düşünüldü.
Oyunun, öncelikle kızın bir psikolog odasında yaşadığı olayın onun açısından yarattığı travmayı anlatmasıyla açılmasına karar verildi. Ardından yaşadığı o günü baştan psikoloğa anlatmaya başlamasıyla da, flasch – back yoluyla, kızın o gün yaşadıkları sahnede canlandırılacaktı. Böylece hem sahnelerin konu olarak birbiri ile olan bağının seyirci açısından netleşmesi sağlanacaktı hem de oyunun dramaturjisi ile ilgili seyircinin sorduğu sorular bir nevi psikolog tarafından Neval’e sorulmuş olacaktı.- bu da, yaptığımız dramaturjinin anlaşılmasında elimizi kolaylaştıracaktı.
